ERMENİLERİN VAN SOYKIRIMI

ERMENİLERLE RUSLARIN VAN'DAKİ MÜSLÜMAN

AHALİYE YAPTIKLARI SOYKIRIM

Rusların Van'ı işgali sırasında Ermenilerle birlikte Müslüman ahaliye

yaptıkları soykırım ve vahşetlerle ilgili olarak Van Jandarma Sabit Alay

Kumandanı Ali Cevad, Van Belediye Reisi Abdurrahman, mütekaidin-i

askeriyye'den Vanlı Mülazim Recep ve Van komiserlerinden Komiser-i Sani

Zübeyr tarafından tutulan zabıtlarda ve mezâlimden kurtulanların ifadelerinde

"..... Ağçakala karyeli bir kadının ve ondan aldığı düğün tedârikâtını

mustashiben (beraberinde ) yolda giderken Aspaşin Ermenileri tarafından hetk-i

ırzı irtikâb ve eşyası da Havasor nâhiyesi komitesine aşırıldığı tahkîkât-ı

amîkada renk vermişdi...", "....Târîh-i harb olan [1]330 senesi kânûnlarında

Gevaşın Pelli karyesindeki sekiz kişilik jandarma karakolu, kâmilen katl

olundular....", "....[1]331 senesi Mart'ı zarfında harbde hastalanarak

memleketlerine gönderilmekde olan Diyarbekirli Bişar Çeto'nun mücâhidlerinden

olup merkez-i vilayete bir sâ‘at mesâfede Yedikilise nâm Ermeni mü’essesesine

misâfir edilmiş yedi kişi kâmilen katl ve maktûllerin bir kaçının na‘şlarının ve

kâtillerden bir-ikisinin elde edilerek mehâkim-i adliyyeye teslîm edildikleri...",

"....Dir nâhiyesinde salhâne şekline koyulan bir karyede mükellefe bir kızcağızın

hetk-i ırzı irtikâb ve sonradan iki emcikleri kesilerek cân-hırâş bir hâlde

bırakıldığı ve o havâlîde nice sıbyânın boğazlanmış oldukları..." gibi hususların

yer aldığı hakkında

Esâretten kurtulup gelenlerden Van'ın Topçuoğlu mahalleli(?) esnâfın

dan Ali oğlu Reşid'in muhlifen ve huzûran alınan ifâdesinde;

«Van'dan ilk çıkışımızda Hoşab kazâsına gitdik. Fikrimiz oradan Siird'e

geçmek idi. O civârda bir nev‘ mahşer ve yâhûd Tufan-ı Nûh olmuşcasına kazâ ve

nevâhî halkı karınca misillü kaynıyordu. Tahmînim seksen bin nüfûsa karîb

bulunuyordular. Halil Bey'in fırkası da, Şahmanis karyesinde çayın köprüsünden

geçiyordu. Bunların nihâyeti gelinceye kadar Ruslar ulaşdılar, ahâlînin önünü aldılar.

Analarının kucaklarından çocukları alıp suya fırlatdılar. Âlem-i insâniyyet ve

medeniyyetin kabûl edemeyeceği derecelerde kemâl-i dehşetle o kadar nüfûsu kama

ve kılınçlarıyla doğradılar. Kâffesinin lâşelerini suya doldurdular. Bunlardan ancak

iki bin kadar bir nüfûs kaldı. Nasılsa bunları da bizler dâhil olduğumuz hâlde tekrâr

Hoşab'a getirdiler. Lisâna getirilmesi mûcib-i âr ve hayâ ve beşeriyyetin kabûl

etmeyeceği fenâlıklarda bulundular. İki ay kadar kaldık. Gecenin birinde üzerimizde

kalan muhâfızların çekildikleri görüldü. Osmanlı askerinin Van'a girdikleri

anlaşıldıkda hemen oradan Van'a gitdik, askerle birleşdik. Askerimiz oradan tekrâr

geriye çekildi. Gerek bizler ve gerekse nerede kaldıklarını sormadım; hayli aşîret

halkı ile askerin peşine yürüdük. Van alınmışdır diye Bitlis ve Diyarbekir

havâlîsinden ve Karçikan kazâsı müntehâsında barınan hayli Van ahâlîsi ve

köylüleri de Van'a bir sâ‘at mesâfedeki Edremid karyesine Van'ın yukarısındaki

Engil ve Atlan karyelerine kadar ulaşmışlardı. Min-haysi'l-mecmû‘ bu nüfûs dahi on

beş bin kadar var idi. Rusların bu noktadaki baskınlarından, gerek bu ahâlî ve

gerekse aldıkları iki bini mütecâviz asker esîrleri mitralyöz ve şarapnel mermiyâtıyla

ve pek bir cüz’î zamanda imhâ olundular. Bu muhârebede ancak bin kadar bir

nüfûsla kurtulduk.» diye ağlamağla ve âlem-i vahşetde evlâdının ziyâ‘larından bahsle

ve medeniyyet hilâfında yapılan şu hakâretlere kemâl-i nefret ve la‘netle sözüne

hâtime verdi.

Vanlı Komiser-i

Sânî

Mütekâ‘idîn-i

Askeriyyeden Vanlı

Mülâzım

Van Belediye Re’îsi

Van Jandarma

Sâbit Alay

Kumandanı

BOA. HR. SYS. 2872/2, Belge no: 56-62

Oltu livası
dahilinde Kosor, Bardız, Lisbik nahiyeleri ile Olur,
Sarıkamış ve hudud haricindeki Göle kazalarına bağlı köylerde Ermenilerin bir
sene içinde kurşun, kama, balta, topa tutmak ve büyük kısmını yakmak
sûretiyle 10.693 Müslümanı katlettikleri; liva dahilinde iş yurtları ve hayır
kurumları bulunmadığından kimsesiz kadın ve öksüz çocuklara Bardız
nahiyesinin Kürkcü ve Vartanut köyleri ahâlisince bakıldığı.
Massmassacres Perpetrated by Armenian in the Villages
Attached to Göle and the Liva of Oltu during a year

Within the boundaries of the liva of Oltu, in the townships of Kosor,
Bardız, Lisbik and Olur and in the villages attached to the districts of Sarıkamış
and Göle Armenians using rifles, artillery, daggers and axes, killed 10.693
Muslims the majority of them had been set fire to and perished burned; homeless
women and orphaned children were taken care of by the population of the villages
of Kürkçü and Vartanut attached to the township of Bardız since there were no
charitable institutions to shelter and lodge them.
12 S. 1339 (26. X. 1920)
Oltu Mutasarrıflığının 26 Teşrîn-i Evvel sene [1]336 târîhlü ve 300/3 numaralu şifresinin
mahlûlü
C. [Cevâb] 13 Teşrîn-i Evvel [1]336 ve 8936/679 numaralu şifre ile 24
Teşrîn-i Evvel sene [1]336 ve 8936 numaralu şifreye:
Mâdde 1- Livâmız hudûdu dâhilinde üç nâhiye ile Olur kazâsını ihtivâ eden
kurâdan bir seneden beri Ermeniler tarafından tahrîb ve yağma ve ahâlîsi katli‘âma
uğrayan Kosor nâhiyesine tâbi‘ Gerek, Yılkıhsı (?), Güherler, Ersinik [Arsenik],
Leb[le]bi, Ağundır, Köşk karyeleri ve Bardız nâhiyesine merbût Pertos, Vartan[ut],
Vatgör (?), Geci(?), Çermik, Menbedir, Ehrizli, Morkışlak, Üderis(?) karyeleri ve
Lisbik [Lisbek] nâhiyesine merbût Balkaya, Alicuk karyeleri ve Olur kazâsına tâbi‘
Pertuvan, Han, Şelom, Kaban, Tecerek, Kuzukom, Kazıhan[Gazihan], Erikli,
Sasakorid [Sakurit], Köprübaşı, Yukarıpenskird, Aderla, Yukarıkızılköy,
Aşağıkızılköy, Keleşot, Kacik, Mehenk, Perdanus, Colhak, Reksaman, Yavigdat,
Abhaydos, Kamis, Eterkenis karyeleridir. Hudûdumuz hâricinde Göle'nin elli bin
nüfûsu hâvî Topçaş [Topdaş], Gülelbelkor [Kelpekor] (?), Lavustan karyeleri ile

Sarıkamış'a tâbi‘ Ağcakal‘a, Kotanlı, Aşağıkotanlı, Ağyar, Oluklu, Virşan, Bozkuş,
Başköy karyeleridir.
Mâdde 2- Livâyı muhtevî hudûd hâricindeki birinci mâddede musarrah bi'lumûm
karyelerden iki bin yüz yirmi dört kurşunla ve dokuz yüz üç kama ve balta
ile ve üç yüz topa tutmak sûretiyle yedi bin üç yüz altmış altı ihrâk etmek sûretiyle
ki cem‘an on bin altı yüz doksan üç nüfûs İslâm erkek-kadın, çoluk-çocuk
Ermeniler tarafından fecî‘ sûretde katl ve ihrâk edilmişdir.
Mâdde 3- Bî-kes çocuklardan yüz kadar öksüzün merkez kasabasında ve
elliyi mütecâviz Bardız nâhiyesinin Kür[k]cü, Vartanut karyelerinde olup ahâlî
tarafından i‘âşe etdirilmekde ise de livânın teşkîlâtı olmamak münâsebetiyle
tahsîlleri içün teşebbüsâtda bulunulduğu ve iş yurdları ve cem‘iyet-i hayriyye
mü’esseseleri teşkîli olmadığından aynı mu‘âmeleye uğrayan İslâm kadınları dahi
kurâda i‘âşe edilmekdedir. Ermeni ve Rum kadını, çoluk ve çocuğundan bir ferd
livâmızda bulunmadığı ma‘rûzdur.
Oltu Mutasarrıfı
Ziya bayrak

Hocalı Katlıamı