Hac Kime Farz Olur?

Hac Kime Farz Olur?

Bilindiği gibi hac zengin erkek ve kadına farz olur. Ancak hac zenginliği ile zekât zenginliği arasında ince farklar vardır.

Fıkıh kitaplarında hacca gidecek zengin için şu meâlde tarifler yapılmaktadır:

– Hacı adayı, hacdan gelinceye kadar nafakası üzerine vâcib olan yakınlarının ihtiyaçlarını hazırlayıp teslim etmiş olmalı, ayrıca kendisinin de gidiş-geliş masrafını borçsuz olarak hazırlamış bulunmalıdır.

Demek ki kendi gidiş-dönüş ihtiyaçlarını te’min etmiş kimse, ayrıca âile efradının da dönünceye kadar muhtaç oldukları barınak, ev eşyası, gıda maddesi gibi lüzumlu şeylerini te’min edip teslim ettiği takdirde hacca gidecek zenginlerden sayılır.

Başka bir ifâdeyle borçtan kurtulmuş kimse aslî ihtiyaçlarını te’min edip âile efrâdını huzura kavuşturduktan sonra gidip gelecek kadar paraya sahipse hac farziyetini yüklenmiş demektir.

Artık maddî mes’eleleri kafasından söküp atan böyle bir kimse hac yolculuğu boyunca derin bir vecd ve huzur içinde iç dünyasına dalar, rahatça vicdanî muhâsebesini yapa yapa mukaddes beldeye doğru yol alır. Çünkü kafasını kurcalayan geçim derdi, çoluk çocuk mâişeti mes’elesini yoluna koymuş, sadece mukaddes beldelerdeki mukaddes hâtıralar zihnini meşgul eder hâle gelmiştir.

Burada akla şöyle bir sual gelmektedir:

– Şayet hacca giden kimse kendisine farz olacak kadar zengin olmadığı halde hacca gitmiş olsa daha sonraki senelerde ise kendisine hac farz olacak kadar servete sahip olsa tekrar hacca gitmesi farz olur mu?

Bu sualin cevabı “hayır” şeklindedir. Zira hac Müslümana ömründe bir defa farz olur, iki defa değil. Bu itibarla, Kâbe’yi görünce zaten kendisine hac farz olan kimse, böylece zengin de, olsa fakir de olsa yüklendiği mükellefiyeti yerine getirmiş olur, daha sonra mâlî imkânlarının değişmesiyle yeniden hac farziyeti diye bir hüküm bahismevzuu olmaz. Bunun içindir ki, yol parası olmayan fakat ilâhî aşk kendisini iyice kapladığı için yaya olarak yola çıkıp gündüz çöllerde kum teperek Kâbe’ye varan fakirin haccı da farz olan hac yerine geçer. Bu fakir kimsenin sonra zengin olması halinde yeniden hacca gitmesi gerekmez.

Hacıların Kestiği Kurbanların Hükmü Nedir?

Efendim, şimdi bir bakıma moda oldu galiba, güya herkes memleket iktisadiyatını düşünüyor, millî gelir ve gideri hesap ediyor. Ama bunlar iddia halinde böyle. Lâkin iddiasını yaptıkları millî gelir ve gider fedakârlığı etrafında şahıslarına düşeni ne nisbette yapıyorlar, kendi mükellefiyetlerini bu mevzuda ne nisbette yerine getiriyorlar, orası pek belli değildir. Mes’ele hep başkalarının üzerinde biçilip dikilmekte, kimse kendi nefsinden bir misâle örnek olma cesaretini gösterememektedir.

Bugünlerde bütün iktisadî imkânlar sonuna kadar kullanılmış, israflar son kertesine kadar kısılmış da sanki iş hacılarımızın kesecekleri kurbana gelmiş gibi bir de kurban kesmeyi önleme kampanyası başlamış bulunmaktadır. Eğer hacılarımız Mekke’de kesecekleri kurbanı kesmezler, yahut memleketlerinde keserlerse büyük bir millî kayıp önlenecek, yahut millî gelir elde edilmiş olacakmış...

Bu fikri iyi niyetle ileri sürenlere sadece saygı ve hürmet duyarım. Ama öyleleri var ki millî menfaat nâmına gece zevklerinden küçük bir fedakârlıkta bulunamaz, içki sofrasında harcadığı tek şişe bedelini millî mevzulara harcamayı göze alamaz, ama hacıların kesecekleri kurban mevzuunda millî gelir, umumî menfaat fedâisi olup çıkıverir, garip olan taraf burasıdır.

Sanırım bu gibilerin meydana getirdikleri hava neticesi olsa gerektir ki okuyucularım hacılarımızın kestikleri kurban mevzuunda bilgi istemekte, bu kurbanları kesmenin mahiyeti hakkında malûmat vermemi arzulamaktalar.

İlmî bir mes’eleyi basitleştirerek izah etmek “efrâdını câmi, ağyârını mâni” olmazsa da kısa bir ölçü içinde izaha çalışmakta zaruret olsa gerektir.

Bir defa, hacca giden her zengine, vatanında kurban kesmesi vâcibken hac yolculuğu sırasında misafir sayıldığından bu mükellefiyet kalkar, udhiye denen vacip kurbanı kesmez. Dilerse memleketinde vekil olarak bıraktığı kimseye kestirir.

Demek ki bayram günü kestiğimiz kurbanı hacılar Mekke’de ya hiç kesmemekte, ya da evindeki vekiline kestirebilmekte, böylece bu mevzuda konuşmayı gerektirecek bir husus bulunmamaktadır. Hacda iken kestikleri kurbana gelince. Bunu da kesmemek mümkündür. Şöyle ki:

Hacca giden hacı adayı, mukaddes beldeye girmek üzere iken hangi çeşit hac yapacağına niyet eder. Bu niyet üç türlü olur.

1 – Hacc-ı İfrat yapmaya niyet eder.

2 – Hacc-ı Kıran yapmaya niyet eder.

3 – Hacc-ı Temettû yapmaya niyet eder.

Şimdi, birinci niyetle hac etmeye karar veren kimseye kurban kesmek vâcib olmaz. Zira bu kimse en başta hacc-ı ifrata niyet etmiştir.

Bu niyetin kendisine mahsus usulleri, rehber olan din âlimlerinden öğrenilir, gereği gibi hareket edilir. Böylece ifrata niyet eden hacı, kurban kesmek mükellefiyetini yüklenmez.

Hacc-ı kıran ile hacc-ı temettû’a niyet eden hacıya ise kurban kesmek vâcibtir. Zira, bu ihrama girince hem hac, hem de umre yapar. Hem umre, hem de hacca muvaffak kıldığı için Allah’a şükür kurbanı kesmesi vâcib olur.

Hacc-ı ifrat niyeti ile diğer niyet arasında hac borcundan kurtulmuş olma bakımından hiçbir fark yoktur. Her üç niyetle de hac mükellefiyetinden kurtulmuş olunur. Yalnız kurbanı vâcib kılan niyetin sevabı elbette ki diğerinden farklıdır.

Bir başka formül. Şayet kurbanı vâcib kılan niyetle hacceden kimseler kurban kesemezlerse – imkânları müsaade etmediği takdirde – ne olur?

Olacak olan şudur: Üç gün orada iken, yedi gün de memleketine dönünce olmak üzere on gün oruç tutar, böylece o da hallolur. Anlaşılan odur ki hacca gidenlerin mutlaka kurban kesmeleri gerekir diye bir hüküm yoktur. Dileyen keser, dilemeyen de niyetini ona göre yapar kesmez, demek pek âlâ mümkündür.

Demek ki oraya giden her hacı mutlaka kurban kesiyor, yahut kesmek mecburiyetinde kalıyor, diye bir iddia doğru değildir. Her hacı kurban kesmez, niyetini Kıran ve Temettû’a yapanlar kurban keserler. Kimin niyetini neye göre yaptığını ise buradaki iddia sahipleri nasıl bilirler?

Zenginin Haccı Te’hir Etmesi Caiz mi?

Kendisine hac farz olan zengin bunu te’hir eder de ilk senelerde gitmezse durumu ne olur?

Başka bir ifâdeyle hac farziyetini ileride ifâ edeceği niyetiyle te’hir eden kimsenin mes’uliyet durumu ne safhadadır?

Bu suâlin cevabını verebilmek için fıkıh kitaplarında haccın farziyeti (fevrî midir, değil midir?) şeklindeki hükmün neticesini bilmek gerekir.

İslâm’ın beş şartından biri olan haccın farziyeti zengin olan kimseye zengin olduğu ilk senede hemen gelir ve zenginliğini takip eden hac aylarında hacca gitme mecburiyeti doğar. Yani fevrî olan haccın daha sonraki senelere özürsüz te’hir edilmesi vebâlden uzak olmaz.

Ancak İmam-ı Muhammed haccın terahî üzere farz olduğu görüşünde olduğundan, hemen gidilmeyip de sonraki senelerde gidilmesinde bir mahzur olmadığını ifâde buyurur.

Buna göre zengin olduğu ilk senelerde hacca gitmemiş kimseler daha sonraki senelerde de bu farzı ifâ ederek borçtan kurtulurlar.

Lâkin, bu meselenin hatırdan çıkarılmaması gereken ince ve hassas bir noktası vardır. Şöyle ki:

Hacca gitme imkânını elde ettiği senelerde gitmeyip te’hir eden zengin, daha sonra elindeki imkânını kaybeder veya hastalanır, fakirleşirse yani hacca gidemezse durumu ne olur? Hac borcu üzerinde kalır mı, yoksa sıhhatini yitirip fakirleştiği için bu mükellefiyetten kurtulmuş mu olur?

İşte bu sualin cevabı daima hatırda tutulmalıdır. Zira kendisine hac farz olan kimse elinde imkânı bulunduğu senelerde mazeretsiz gitmez de te’hir ederse te’hir ettiği senelerde de fakirleşip bir daha hacca gitme imkânını bulamazsa hac borcu üzerinde bâki kalır, huzur-u İlâhî’ye borçlu olarak gider.

Mühim olan cihet burasıdır.

Ama vaktinde yapmadığı haccı daha sonraki senelerde ifâ ederse hac borcundan kurtulur, ancak tam vaktinde gitmiş gibi sevabı olmaz.

Demek oluyor ki, kendisine hac farz olan kimse, hemen gitmez de sonraki senelerde giderse mes’ele yoktur, borçtan kurtulur. Şayet sonraki senelerde sahip olduğu imkânı kaybolur da gidemezse borçlu olarak kalır, vaktinde gitmediği için mükellefiyetten kurtulamaz.

Bu noktayı böylece tesbit ettikten sonra şimdi bir başka kapalı mes’eleye geçmek istiyorum.

Hacca gidecek kadar sıhhî bir kudrete sahip olmayan hastalar – yaşlılar – yahut ölmüşler için hac yaptırmak isteyen vefakâr yakınlar, hiç hacca gitmemiş bir kimseyi bunlara vekil olarak hacca gönderebilir mi?

Sualin cevabı “evet gönderebilir” şeklindedir. Vekil olarak hacca gidecek kimsenin daha evvel haccetmiş olmasının istenmesi, tecrübeli olup ziyaret ve ihram usullerini iyi bileceği ihtimalinden dolayıdır. Şayet hac fârizasını iyi bilen bir âlim ve müttekî kimse bulunursa hiç hacca gitmemiş de olsa vekil olarak gönderilebilir, vekil olduğu kimse nâmına bu haccı ifâ eder.

sizin gibi aklı evveler ve yandaşları yüzünden dinimiz kur'an ı kerimin dışına çıktı.
şimdi kredi kartına 12 taksit haccada giliyor,kurbanda kesiliyor.yani Taksitli hacı amca olunuyor..